Spinel (spinel właściwy) – minerał z gromady tlenków, zaliczany do grupy spineli. Należy do grupy minerałów rzadkich.

Nazwa pochodzi od charakterystycznego, ostrokrawędzistego kształtu kryształów (po łacinie "spina" – strzała).

 

Właściwości :

Wzór chemiczny: MgAl2O4 – tlenek magnezu i glinu (glinian magnezowy)

Układ krystalograficzny – regularny

Skład chemiczny – MgAl2O4

Połysk – silny szklisty

Przełam – muszlowy

Łupliwość – niewyraźna

Twardość w skali Mohsa – 8

Rysa – biała

Barwa – bezbarwny, biały, szary, czerwony w odcieniach, niebieskawy, zielony, żółtawy

Gęstość – 3,58 do 4,06 g/cm3

Współczynniki załamania światła – 1,71-1,76, w zależności od składu

Dwójłomność – brak

Dyspersja – 0,020

Pleochroizm – brak

Luminescencja – niekiedy żółtozielona, czerwona, pomarańczowa, najczęściej brak

Tworzy kryształy izometryczne (ośmiościany lub dwunastościany rombowe), często występują zbliźniaczenia. Jest kruchy i przezroczysty. Niekiedy wykazuje asteryzm a sporadycznie efekt kociego oka.

Teoretycznie zawiera 28,2% MgO i 71,8% Al.2 O3, obfite domieszki izomorficzne Cr, Zn, Fe, Mn powodują tworzenie wielu odmian różniących się barwą: czerwony w odcieniach (s. rubinowy), niebieskawy (s. szafirowy) , zielony (cejlonit), brunatnawy (pleonast), żółtawy (rubicel), brunatnoczerwony (s.almandynowy), czarny (hercynit –s. żelazawy), ciemnobrunatny (galaxyt –s.manganawy), niebieskozielony lub żółty (gahnit –s. cynkowy). Występuje w skupieniach ziarnistych oraz odosobnionych ziarn.

 

Występowanie :

Spinel i jego odmiany występują w utworach strefy kontaktowo- metasomatycznej, w zmienionych dolomitach i wapieniach zasobnych w tlenek magnezu. Powstają w wysokich temperaturach. Współwystępują z granatami, piroksenami, towarzyszą mu dolomit, magnetyt, cyrkon, korund.

Miejsca występowania: Spinele jakości jubilerskiej spotyka się w Tajlandii (w okolicach Bo Ploi), Kambodży i Laosie. W USA spinele można znaleźć przede wszystkim w stanie Nowym Jorku (kryształy z Amita osiągają masę do 14 kg), New Jersey i Karolinie Północnej.

Także: Madagaskar, Birma, Afganistan, Kanada, Włochy. W Europie pojedyncze spinele pojawiają się w Norwegii (Akeru, kryształy ok. 3 cm), w Finlandii, Włoszech i Niemczech.

W Polsce niewielkie ilości spinelu znaleziono w piaskach złotonośnych okolic Złotoryi, w aluwiach Izery w Karkonoszach.

 

Zastosowanie :

-stosowane do produkcji materiałów ściernych

-do produkcji łożysk, ruchomych części zegarów

-ma znaczenie naukowe – wskaźnik warunków przeobrażeń skał

-poszukiwany, wysoko ceniony kamień kolekcjonerski

-wiele odmian to cenne kamienie szlachetne o wartości jubilerskiej, są wykorzystywane do wyrobu cennej biżuterii.

 

Historia :

Spinele w starożytności łącznie z innymi czerwonymi kamieniami szlachetnymi nazywano "karbunkułami". Współczesny podział wypracowano później, gdy poznano skład chemiczny kamieni. Jak dowodzą stare okazy biżuterii, w przeszłości spinel cieszył się dużą popularnością. Początkowo był on uważany za rubin, np. okaz w angielskich klejnotach koronnych („Rubin Timur” – 361 kr; „Rubin Czarnego Księcia” – 170 kr). W skarbcu koronnym szachów Iranu są dwa spinele rubinowe (500 kr i 270 kr). W Skarbcu Diamentowym na Kremlu w Rosji jest spinel rubinowy o wadze 399 kr.

Syntetyczny spinel jest wytwarzany od 1910 r, imituje nie tylko spinele, lecz wiele innych kamieni szlachetnych zwłaszcza rubin.